Avropa İttifaqı Ermənistanı köləsinə çevirir

Müəllif: Elçin Alıoğlu

Mənbə: Trend

Ermənistan və Avropa İttifaqı arasında qarşılıqlı əlaqələrin artması fonunda Cənubi Qafqazdakı vəziyyət beynəlxalq siyasətin mərkəzində durmağa davam edir. Baş nazir Nikol Paşinyan Avropa İttifaqının Ermənistandakı Missiyasının (European Union Mission in Armenia,EUMA) ölkədəki iştirakını qətiyyətlə müdafiə edir, onu regiondakı təhlükəsizliyin təmin edilməsi üçün zəruri bir element kimi qiymətləndirir. Bu fikir Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan tərəfindən ifadə olunub: o, gözlənilən sülh müqaviləsi imzalanana qədər müşahidəçilərin Ermənistanda qalmasının vacibliyini vurğulayıb.

Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan da faktiki eyni sözləri jeyir və missiyanın mandatının uzadılmasının zəruriliyini qeyd edir, mövqeyini də "Ermənistanla Azərbaycan arasında davam edən qeyri-sabitlik və həll olunmamış məsələlərə"lə izah etməyə çalışır.

Avropa İttifaqının Ermənistandakı missiyası (EUMA) son dövrlərdə regiondakı vəziyyətin daha da gərginləşməsində mühüm rol oynayır. Hərçənd bu missiyanın humanitar və sülhməramlı məqsədlərlə həyata keçirildiyi iddia olunsa da, EUMA-nın əslində kəşfiyyat xarakterli fəaliyyətlər apardığı və NATO-nun Ermənistandakı "filialı" kimi çıxış etdiyi getdikcə daha açıq şəkildə görünməkdədir. Avropa İttifaqının bu missiyasının tərkibi, fəaliyyəti və onunla bağlı son açıqlamalar bu fikri təsdiq edir.

Avropa İttifaqı missiyasının pərdəarxası məqsədləri

EUMA-nın Ermənistana göndərilməsi qərarı Avropa İttifaqı ilə Ermənistan arasında mövcud olan sıx əlaqələrin bir nəticəsi olaraq təqdim edilsə də, bu missiyanın tərkibi və fəaliyyəti hərbi və kəşfiyyat xarakterlidir. Ermənistanda yerləşdirilən Aİ missiyasının böyük bir hissəsi hərbi təcrübəyə malik şəxslərdən, xüsusilə də NATO üzvü olan ölkələrin zabitlərindən ibarətdir. Bu isə açıq şəkildə EUMA-nın yalnız humanitar yardım və ya təhlükəsizlik missiyası olmadığını göstərir, əksinə, onun bölgədə kəşfiyyat məlumatları toplamaq məqsədi daşıdığı iddia olunur.

Məsələn, Aİ missiyasının rəhbəri Markus Ritter keçmişdə Almaniya ordusunda yüksək rütbəli zabit kimi xidmət edib və NATO-nun müxtəlif hərbi əməliyyatlarında iştirak edib. Bu fakt EUMA-nın sırf sülhməramlı missiya olmadığını, əksinə, Ermənistan ərazisində kəşfiyyat məlumatları toplamaqla məşğul olduğunu açıq şəkildə göstərir.

Qərb etiraf edir

Avropa İttifaqının Ermənistandakı missiyası ilə bağlı Qərb ekspertləri arasında da müxtəlif fikirlər mövcuddur. ABŞ-ın nüfuzlu beynəlxalq əlaqələr üzrə eksperti olan Maykl Karpenter EUMA-nın əsas funksiyalarından birinin "Ermənistanın təhlükəsizliyini təmin etmək və Qafqazdakı Rusiya təsirini zəiflətmək" olduğunu vurğulayıb. O bildirib ki, Avropa İttifaqı missiyası NATO ilə sıx əlaqələrə malikdir və onun fəaliyyətləri Ermənistanın Qərbə yaxınlaşmasına kömək edir. Karpenterin bu sözləri EUMA-nın Qərbin bölgədəki maraqlarına xidmət etdiyini təsdiqləyir.

Bundan əlavə, Böyük Britaniyanın "The Guardian" qəzetinin analitiki Siqurdur Brunnson EUMA-nın Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərindəki gərginliyi artırdığını və missiyanın açıq şəkildə bir tərəfin - Ermənistanın tərəfində durduğunu yazıb. Brunnson, missiyanın Ermənistan-Azərbaycan sərhədində yaratdığı yeni gərginliklərdən danışaraq qeyd edib ki, Aİ missiyası Cənubi Qafqazda status-kvonun dəyişməsinə səbəb ola bilər.

Missiyanın regional təhlükəsizlik üçün təhlükəsi

EUMA-nın Ermənistan ərazisində fəaliyyət göstərməsi Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinə mənfi təsir edir və bölgədəki gərginliyi artırır. 2023-cü ilin oktyabrında Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin bəyanatında Aİ missiyası ilə sıx əməkdaşlıq vurğulanaraq, missiyanın Ermənistan ordusu ilə əlaqələr qurduğu və sərhədyanı ərazilərdə Azərbaycanla bağlı kəşfiyyat məlumatları topladığı açıq şəkildə etiraf edilib. Ermənistan müdafiə naziri Suren Papikyan da bu əməkdaşlığı yüksək qiymətləndirərək Aİ missiyasının Ermənistanın təhlükəsizliyini təmin etməkdə əhəmiyyətli rol oynadığını deyib.

Halbuki bu missiya regionda sülhə xidmət etmək əvəzinə, əksinə, mövcud gərginliyi dərinləşdirir və Ermənistanı yeni hərbi avantüralara sövq edir. EUMA Ermənistanın kəşfiyyat xidmətləri ilə birgə fəaliyyət göstərərək, Azərbaycanın hərbi və təhlükəsizlik sahəsindəki imkanlarını zəiflətməyə çalışır.

Aİ missiyasının hərbi xarakteri

EUMA-nın Ermənistanda həyata keçirdiyi fəaliyyəti ilə bağlı rəqəmlər də bu missiyanın hərbi və kəşfiyyat xarakterli olduğunu təsdiqləyir. Missiyanın 100-dən çox üzvünün böyük bir hissəsi NATO ölkələrindən olan hərbi ekspertlərdir. Bu şəxslər Ermənistan ordusu ilə sıx əməkdaşlıq edərək sərhədyanı ərazilərdə kəşfiyyat işləri aparır və Azərbaycanın hərbi mövqeləri haqqında məlumatlar toplayırlar. 2024-cü ilin əvvəllərində yayımlanan rəsmi məlumatlara əsasən, EUMA-nın fəaliyyəti nəticəsində Ermənistan ordusu öz sərhəd mövqelərini gücləndirib və Azərbaycanla sərhəddəki hərbi vəziyyətin izlənilməsini intensivləşdirib.

Ermənistan və Qərb rəsmilərinin mövqeyi

Ermənistan hökuməti EUMA-nın fəaliyyətini tam dəstəkləyir və onun Ermənistandakı mövcudluğunu "sabitliyin təminatçısı" kimi təqdim edir. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan missiyanın "ölkənin suverenliyini qorumaq və sərhədlərin təhlükəsizliyini təmin etmək" məqsədi daşıdığını deyib. Lakin bu bəyanatlar, əslində, missiyanın bölgədəki güc balansını pozduğunu və gərginliyi daha da artırdığını gizlətməyə yönəlib.

Digər tərəfdən, Qərb rəsmiləri də EUMA-nın Ermənistanla Rusiya arasında olan əlaqələri zəiflətmək məqsədi daşıdığını etiraf edirlər. Avropa Komissiyasının xarici siyasət üzrə məsul nümayəndəsi Josep Borrell bu barədə açıq şəkildə bildirib: "Ermənistanın təhlükəsizliyi Qərb üçün prioritetdir, və bu missiya Ermənistanın NATO və Avropa İttifaqı ilə daha yaxın əlaqələr qurmasına kömək edir." Borrellin bu sözləri missiyanın Ermənistandakı əsl məqsədlərini və onun regiondakı təhlükəsizlik balansını necə dəyişdiyini aydın şəkildə göstərir.

EUMA-nın rəsmi məqsədi sərhəd bölgələrində stabilliyin təmin olunması olsa da, aydındır ki, Avropa müşahidəçilərinin real fəaliyyəti Bakıdakı ciddi narahatlıqlara səbəb olur. Azərbaycan tərəfi dəfələrlə missiyanın casusluq fəaliyyəti apardığını bildirir, bildirərək ki, müşahidəçilər arasında xüsusi xidmətlər əməkdaşları var, bu isə etimadı zəiflədir və qonşular arasında artıq çətin olan münasibətləri daha da pisləşdirir. Bu məsələnin gərginliyi artırdığını vurğulayan Prezident İlham Əliyev, missiyanın Azərbaycanla razılaşdırılmadan həyata keçirildiyini və bu cür addımların diplomatik normları pozduğunu ifadə edir.

Ermənistan çox təhlükəli mövqe tutub

Bu hadisələrin fonunda Ermənistanın Avropa İttifaqı ilə əlaqələrin gücləndirilməsi, Rusiyayla münasibətlərin pisləşməsi ilə paralel gedir. Bu strateji dönüş İrəvandan yeni bir xarici siyasət paradigması qurmağa çalışdığını göstərə bilər ki, burada Qərb daha önəmli bir rol oynayır. Bunun sübutu olaraq, Ermənistanın Avropalı müşahidəçilərin sayını artırmağa yönəlmiş təşəbbüsləri, Jozep Borrellin sözlərinə görə, Ermənistandakı azərbaycanlı-erməni sərhədində stabilliyi artırmalıdır.

Ancaq bu strategiyanın Ermənistan üçün gözlənilməz nəticələri ola bilər. Hərbi ekspertlər Avropa müşahidəçilərinin mövcudluğunun və Qərbin Ermənistanı dəstəkləməsinin revanshist meyilləri qızışdırdığını, Bakı ilə münasibətlərin normallaşmasına əlavə maneələr yaratdığını vurğulayır. Aydındır ki, belə addımlar regionda daha da qeyri-sabitliyə səbəb olur və münaqişələri dərinləşdirir.

Bundan başqa, Ermənistanla Qərb arasındakı əlaqələrin dərinləşməsi digər regional oyunçular tərəfindən də diqqətlə izlənilir. Bakı dəfələrlə İrəvana xəbərdarlıq edib ki, ABŞ və Avropanın Ermənistanla əlaqələrinin artması, Cənubi Qafqazdakı geopolitik maraqların irəliləməsinə yönəldilmiş ola bilər, bu da həm Ermənistanın, həm də Azərbaycanın təhlükəsizliyini təhdid edir. Belə bir yanaşma, regionda yeni bir "sülhməramlı" kontingentin yaradılması məqsədini güdür ki, bu da Cənubi Qafqazda stabilliyin pozulmasına səbəb ola bilər.

Buna görə də, Ermənistanın Qərblə əməkdaşlığı gücləndirmək cəhdi, Rusiyayla münasibətlərin pisləşdiyi bir vaxtda, son dərəcə riskli bir addımdır. Beləliklə, ölkə öz maraqlarını təmin edə bilməyəcəyi bir geosiyasi tələdlə üzləşə bilər ki, burada Qərbin maraqları ön plana çıxır. İrəvandan gələn cazibədar əməkdaşlıq təkliflərinə aldanan Ermənistan, son nəticədə öz suverenliyini itirmək riskini daşıyır və daxili ziddiyyətləri daha da dərinləşdirir.

Reallıq budur ki, davam edən qeyri-müəyyənlik və regiondakı qeyri-sabitlik şəraitində Ermənistan müttəfiqlərini seçərkən son dərəcə ehtiyatlı olmalıdır. Mövcud riskləri nəzərə alaraq, uzunmüddətli strategiyalara diqqət yetirmək vacibdir ki, bu da təhlükəsizliyin həqiqi şəkildə yaxşılaşdırılmasına yönəlməlidir, qısa müddətli siyasi qazancın əvəzinə. Bu, gələcəkdə öz maraqlarına zidd olan nəticələrdən qaçınmaq məqsədini güdür.

Avropa İttifaqının Ermənistandakı missiyası hərçənd ki, rəsmi olaraq sülhməramlı məqsədlərlə təqdim edilir, əslində bölgədə kəşfiyyat fəaliyyətləri ilə məşğuldur və NATO-nun maraqlarına xidmət edir. Bu missiya Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində mövcud olan gərginliyi artırır və bölgədə sabitliyi təhdid edir. Missiyanın hərbi və kəşfiyyat xarakterli olması, Ermənistan ordusu ilə sıx əməkdaşlıq etməsi və Azərbaycanın təhlükəsizlik maraqlarına qarşı fəaliyyəti onu Avropa İttifaqının Ermənistan ərazisində NATO-nun təsirini gücləndirən bir alətə çevirir. Regiondakı sülh və sabitliyin təmin edilməsi üçün bu missiyanın fəaliyyəti beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən daha diqqətlə araşdırılmalı və Azərbaycan tərəfinin narahatlıqları nəzərə alınmalıdır.