Azərbaycan və yeni Suriya

Müəllif: Elçin Alıoğlu

Mənbə: Trend

Dünyanın siyasi xəritəsində geosiyasi plitələr tərpənəndə, bu titrəyişə sadəcə ayaq uydurmaq yox, onu fürsətə çevirib öz mövqeyini gücləndirə bilən ölkələr çox azdır. Azərbaycan bu nadir ölkələr sırasındadır. Rəsmi Bakının bugünkü xarici siyasət strategiyası artıq təkcə Cənubi Qafqazla məhdudlaşmır - ölkə öz təsir sferasını getdikcə daha qabarıq şəkildə Yaxın Şərqə doğru genişləndirir. Bu genişlənmə yeni maraq kəsişmələri, ittifaqlar və geopolitik çəkim mərkəzləri fonunda baş verir.

Bu kontekstdə Suriya keçid hökumətinin rəhbəri Əhməd Əl Şaraanın Bakıya səfərinə sıradan bir diplomatik jest kimi yox, daha geniş strateji planın məntiqi davamı kimi baxmaq lazımdır. Bu, sadəcə nəzakət səfəri deyildi - bu, Azərbaycanın Suriya böhranının sonrakı bərpa mərhələsinə daxil olmaq üçün atdığı sistemli addımların növbəti pilləsi idi. Onilliklərdir ki, geosiyasi qarşıdurmaların mərkəzinə çevrilmiş bir ölkənin yenidənqurma prosesində Bakı artıq müşahidəçi yox, aktiv iştirakçı kimi çıxış edir.

Məzkur siyasi yaxınlaşma, əlbəttə, təsadüfi deyil. Bu, 2024-cü ilin dekabrından etibarən mərhələli şəkildə formalaşmağa başlayıb. Həmin vaxt Azərbaycanın xarici işlər nazirinin müavini Yalçın Rəfiyev başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti ilə Dəməşqə səfər etmiş və orada konkret siqnal vermişdi: Bakı bu prosesi kənardan izləmək fikrində deyil. Ardınca gələn humanitar yardımlar, diplomatik jestlər və nəhayət, rəsmi nümayəndəliyin bərpası - bunlar artıq real siyasətin göstəriciləridir.

Əhməd Əl Şaraanın Bakıya səfəri də təsadüf deyildi. Daha mart ayında, Antalyada keçirilən diplomatik forum çərçivəsində Prezident İlham Əliyev ilə Əhməd Əl Şaraa arasında baş tutan görüşdə Azərbaycanın dövlət başçısı onu ölkəmizə rəsmi səfərə dəvət etmişdi. Bu dəvət Bakının Suriyada yaranmış yeni siyasi reallıqları qəbul etməyə və onlarla əməkdaşlığa açıq olduğunu nümayiş etdirmişdi.

Üç aydan da az bir müddət sonra Suriya nümayəndə heyətini daşıyan təyyarə Heydər Əliyev Beynəlxalq Hava Limanına enərək, ikitərəfli münasibətlərdə tamamilə yeni bir səhifəni açdı.

Dəməşqdə hakimiyyətin dəyişməsindən sonra Azərbaycan dərhal bəyan etdi ki, ölkə Suriya münaqişəsinin sonrakı mərhələsi - bərpa və sabitlik prosesinə qatılmağa hazırdır. Bu, boş sözlər yox, real layihələrlə müşayiət olunan siyasətdir: enerji, infrastruktur və təhlükəsizlik sahələrində konkret addımlar atılır. Bu sahələrdə Azərbaycanın fəaliyyəti Ankara ilə paralel hərəkət etməklə regional sinxronizasiyaya əlavə güc verir.

Artıq bu gün SOCAR Suriyanın şimal vilayətlərinə qaz və elektrik enerjisi təchizatı ilə bağlı bir sıra layihələrə aktiv şəkildə cəlb olunub. Kilis-Hələb qaz kəmərinin tikintisi başa çatıb və 2025-ci ilin yayında test məqsədli təchizatlara start verilib. İlkin proqnozlara əsasən, illik 2 milyard kubmetrədək qaz nəqli və 1000 meqavattdan artıq elektrik enerjisi generasiyası nəzərdə tutulur. Bu, təkcə humanitar yardım deyil - bu, bölgədə sabitliyə yönəlmiş strateji sərmayədir.

Azərbaycan-Suriya münasibətləri yalnız bu günün maraqlarına söykənmir - əlaqələrin dərin tarixi və mədəni kökləri var. Böyük Azərbaycan mütəfəkkiri İmadəddin Nəsimi ömrünün mühüm hissəsini Suriyada keçirib və Dəməşqdə şəhid edilib. Onun məzarı bu gün də çoxları üçün mənəvi ziyarət yeridir. Sufi poeziyasının tanınmış siması Seyyid Yəhya Şirvani də zamanında Dəməşq məktəbinin təsiri altında formalaşıb. Yəni tarixi kontekstlər yeni mərhələdəki əməkdaşlıq üçün bərk bünövrə yaradır.

Yaxın Şərqdə maraqların sürətlə qarşıdurma həddinə çatdığı bir vaxtda Bakı unikal mövqe tutmağı bacarıb - neytral, lakin təsirli vasitəçi rolu. Bu, xüsusilə 2025-ci ilin mayında özünü göstərdi. Məhz Bakının və Ankaranın vasitəçiliyi ilə burada Suriya və İsrail xüsusi xidmət orqanlarının təmsilçiləri arasında qapalı görüş keçirildi. Bu, səssiz diplomatiya formatında baş tutdu və məqsəd Suriya-İsrail sərhədində gərginliyin azaldılması idi.

Eyni zamanda Azərbaycan Ankara ilə Təl-Əviv arasında birbaşa "qaynar xətt"in qurulmasında açar rol oynadı. Bu xətt kritik dönəmlərdə anlaşılmazlıqların qarşısını almaq üçün mühüm alətə çevrildi. Bütün bunlar Bakının təkcə enerji mərkəzi yox, həm də regionda maraqların siyasi koordinasiyasını həyata keçirən bir platformaya çevrildiyini göstərir.

İsrail enerji bazarına uğurlu çıxışdan sonra Azərbaycanın Dövlət Neft Şirkəti - SOCAR indi diqqətini Suriyaya yönəldib. Onilliklər boyu davam edən vətəndaş müharibəsindən çıxmağa çalışan bu ölkə böyükmiqyaslı bərpa dövrünün astanasındadır. Və məhz bu dönüş anında Bakı əlini uzadır - sıradan yardım kimi yox, tam fərqli, strukturlaşmış enerji mövcudluğu arxitekturası ilə.

Bakıda SOCAR ilə Suriya keçid hökuməti arasında qarşılıqlı anlaşma memorandumu imzalanıb. Prezident Əhməd Əl Şaraa başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti ilə Azərbaycana işgüzar səfər edib. Suriyanın rəsmi məlumatlarına görə, SOCAR ölkənin qaz infrastrukturlarının bərpasında, eləcə də şimal-şərq rayonlarında yerləşən neft və qaz yataqlarının işlənməsi və modernizasiyasında iştirak üçün dəvət olunub.

Bu, Azərbaycanın enerji ekspansiyasında yeni mərhələ olmaqla yanaşı, onu bölgədə artıq bərabərhüquqlu və müstəqil geopolitik oyunçu statusunda möhkəmləndirir. Enerji və siyasətin bir-birinə sıx sarıldığı Yaxın Şərq artıq SOCAR üçün təkcə Türkiyədən sonra ikinci platforma yox, eyni zamanda Bakının diplomatik aktivliyinin mərkəzi istiqamətlərindən birinə çevrilir.

Siyasi zəminin əsası 2025-ci ilin aprelində Antalyada keçirilən diplomatik forumda qoyulub. Həmin forum çərçivəsində Prezident İlham Əliyev və Əhməd Əl Şaraa arasında baş tutan görüş zamanı Azərbaycan tərəfi Suriya enerji sisteminin bərpasında iştiraka dair açıq siqnal verib. Elə həmin ay - mayda, az sonra Azərbaycan nümayəndə heyəti Dəməşqdə səfərdə olub, konkret əməkdaşlıq parametrləri - investisiya cəlbi, kadr hazırlığı və texnoloji transfer məsələləri müzakirə edilib.

SOCAR-ın Suriya layihələrinə daxil olması şirkət üçün təkcə yeni ixrac bazarlarının açılması deyil. Bu, həm də dünyanın ən mürəkkəb, eyni zamanda ən perspektivli bölgələrindən birində dayaq nöqtələrinin yaradılması deməkdir. Çünki enerji sektoru - sadəcə yanacaq təchizatı deyil. Bu, siyasi təsir alətidir, sabitlik faktorudur və uzunmüddətli siyasi-iqtisadi ittifaqların təməlidir.

Suriya daxilində fəaliyyətini genişləndirən SOCAR bu yolla Şərqi Aralıq dənizi regionunun əsas enerji arteriyalarına da çıxış əldə edir. Sözügedən arteriyalar potensial olaraq İraq, İordaniya, hətta Misiri də əhatə edə bilər. Belə bir coğrafiyada ayaq açmaq Azərbaycanın enerji diplomatiyasını yeni pilləyə qaldırır - daha çevik, daha çoxşaxəli və daha təsirli.

Anlaşma sadəcə kommersiya müqaviləsi deyil - bu, regionun enerji balansına təsir edən, Azərbaycanın rolunu keyfiyyətcə artıran strateji gedişdir.

Əslində, SOCAR-ın Suriyada qurduğu platforma adi biznes layihəsi deyil. Bu, Azərbaycanın milli iqtisadi təhlükəsizliyinin tərkib hissəsinə çevrilən kompleks bir strukturdur. Belə təşəbbüslər qarşılıqlı öhdəliklərin yeni zəncirini yaradır, nəqliyyat və investisiya xətlərini genişləndirir, Azərbaycanın qlobal risklərə qarşı müqavimətini gücləndirir.

Bununla da Bakı yeni bir "ağıllı güc" strategiyası çərçivəsində addımlayır: burada iqtisadi təşəbbüslər diplomatiya ilə yanaşı gedir, infrastruktur həlləri isə geopolitik gələcəyin real xəritəsi ilə tamamlanır. Bu sadəcə enerji ekspansiyası deyil - bu, Azərbaycanı qlobal enerji memarlığının əsas mərkəzlərindən birinə inteqrasiya edən sistemli yanaşmadır.

Özü də bu addımlar planlı, ardıcıl və peşəkar şəkildə atılır. Azərbaycanın xarici siyasəti artıq təkcə reaksiya verən deyil, oyun quran səviyyəyə çatıb. Və bu yeni yanaşma nə Dəməşqdə, nə Ankarada, nə Vaşinqtonda, nə də Təl-Əvivdə diqqətdən kənarda qala bilməz.

Azərbaycanın xarici siyasətində yeni dönüş baş verdi - və bu, sadəcə bəyanat yox, praktiki addımlar səviyyəsində reallaşdı. Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov bir prioriteti xüsusi vurğuladı: Suriyanın beynəlxalq aləmə qayıdışına dəstək vermək. İlk baxışda bu, humanitar xəttin davamı kimi görünürdü. Amma növbəti addımlar göstərdi ki, Bakı Yaxın Şərqdə klassik diplomatik formatdan çıxaraq, öz çoxlaylı və praqmatik modelini formalaşdırır - getdikcə daha təsirli bir model.

Fevral ayında - on ildən çox fasilədən sonra - Azərbaycan Dəməşqdəki səfirliyinin fəaliyyətini bərpa etdi. Bu addım diplomatik cəhətdən cəsarətli və riskli görünə bilərdi, amma əslində bu, strateji platforma idi. Bakı özünü "problemlərdən yayınan yox", orada real nəticə əldə etməyə çalışan güc kimi təqdim edirdi.

Martda isə diplomatik kulislərdə yeni bir epizod yaşandı. Beynəlxalq mənbələrin məlumatına görə, Bakı ABŞ Prezidenti Trampın xüsusi nümayəndəsi Stiv Vitkofu qəbul etdi. Bu səssiz görüş nə mətbuatda işıqlandırıldı, nə rəsmi bəyanat verildi. Amma bu səfərin məhz Bakıda keçirilməsi kifayət qədər aydın mesaj idi: Vaşinqton Suriyaya geri dönmək istəyirsə, bunun ən incə və effektiv yolu Azərbaycan vasitəsilədir. Və məhz Bakı bu rolu oynamaq üçün lazım olan elastiklik, diplomatik peşəkarlıq və strateji baxışı nümayiş etdirir.

2025-ci ilin aprelində Prezident İlham Əliyevlə Suriya keçid hökumətinin rəhbəri Əhməd Əl Şaraa arasında baş tutan şəxsi görüş, təkcə enerji, infrastrukturun bərpası və təhlükəsizlik kimi vacib mövzuları əhatə etmədi. Bu, eyni zamanda simvolik məqamları ilə yadda qaldı. Çünki bu, son onillikdə ilk dəfə idi ki, Suriya rəhbərliyi öz regional gələcək baxışını nə Moskvada, nə Tehranda, nə də Ər-Riyadda, məhz Bakıda formalaşdırırdı. Səssiz, lakin əsaslı bir dönüş nöqtəsi idi bu.

Amma Azərbaycan bununla kifayətlənmədi. Yaz aylarında Bakı, tarixən Suriyada qarşı duran iki oyunçunun - İsrail və Türkiyənin - qapalı danışıqlarına ev sahibliyi etdi. İsrail və Yaxın Şərq mənbələrinin məlumatına görə, may ayında Azərbaycanın paytaxtında İsrail və yeni Suriya rəhbərliyi arasında qeyri-rəsmi, lakin mahiyyət etibarilə ilk görüş keçirildi. Türkiyənin iştirakı və Bakının vasitəçiliyi ilə baş tutan bu format hələ bir il əvvəl qeyri-mümkün sayılırdı. Bu görüş təkcə diplomatik uğur deyildi - bu, Azərbaycanın artıq körpü yox, diplomatik reaksiyaları hərəkətə gətirən katalizatora çevrildiyini göstərdi.

Bəhs etdiyimiz geosiyasi dinamika fonunda SOCAR-ın yay aylarında İsrailin Tamar qaz yatağında pay alması strateji mahiyyət daşıdı. Bu addım Azərbaycanın Şərqi Aralıq dənizindəki enerji arxitekturasındakı mövqeyini gücləndirdi. Amma daha önəmlisi odur ki, bu, Suriya vektorunu, İsrailin enerji resurslarını və Türkiyənin infrastrukturunu bir araya gətirən məntiqi bağa çevrildi. Bakı bu gün ayrı-ayrı istiqamətlərin iştirakçısı kimi yox, sistemli həllərin memarı kimi çıxış edir.

Bu fon üzərində Baş nazirin müavini Samir Şərifovun Dəməşqə səfəri praktiki çalarlar qazandı. Müzakirələrin əsas mövzuları - infrastrukturun bərpası, elektrik enerjisi və logistika idi. Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərdə həyata keçirdiyi yenidənqurma təcrübəsi fonunda, Suriya tərəfinin marağı təkcə texniki deyil - metodologiyaya olan inamın göstəricisi idi.

İyulda Əhməd Əl Şəraa-nın Bakıya rəsmi səfəri bu çoxqatlı diplomatiyanın zirvə nöqtəsinə çevrildi. SOCAR ilə Suriya hökuməti arasında imzalanan və Azərbaycan qazının Türkiyə üzərindən Suriyaya çatdırılmasını nəzərdə tutan memorandum artıq təkcə iki ölkə arasındakı razılaşma deyildi. Söhbət yeni nəsil enerji dəhlizindən gedir - Levant bölgəsinə çıxış və potensial olaraq Misir və İordaniyaya uzanan strateji xətt.

Siyasi aspektlər də az önəmli deyildi. Prezident İlham Əliyev açıq şəkildə bildirdi ki, Dəməşqdəki əvvəlki rejim uzun illər boyu Azərbaycana qarşı açıq düşmən mövqeyi sərgiləyib. Lakin yeni reallıqlar fərqli yanaşma tələb edir. Əhməd Əl Şəraa isə Azərbaycanın dəstəyini yüksək qiymətləndirdi və vurğuladı ki, onun rəhbərlik etdiyi hökumət Bakını etibarlı tərəfdaş və regional transformasiyanın müttəfiqi kimi görür.

Bütün bu proseslər fonunda bir reallıq getdikcə daha aydın görünür: Azərbaycan artıq sadəcə enerji ixracatçısı deyil. Bakı bu gün diplomatiya, infrastruktur vizyonu və siyasi praqmatizmin sintezini təklif edən nadir aktor statusuna yüksəlir. Yaxın Şərqdə köhnə ittifaqların dağıldığı, yenilərinin isə hələ formalaşmadığı bir dövrdə Azərbaycan unikallığı ilə seçilir - o, oxlar və xətlər arasında dayanır, amma heç vaxt onların kölgəsində yox.

Azərbaycan heç kimə ideologiya təqdim etmir. O, konkret milli maraqlara əsaslanan siyasət yürüdür. Amma eyni zamanda, başqa ölkələrə də irəliyə doğru addım atmaq üçün alətlər təqdim edir - nə şərtlərlə, nə təzyiqlə, nə də asılılıqla. Hesabla, baxışla və qarşılıqlı maraqla.

Müasir dünya diplomatiyasında bu cür rol nadir hallarda müşahidə olunur. Bu mövqeni nə pulla almaq olar, nə zorla qazanmaq, nə də coğrafi mövqe ilə təmin etmək. Bu, yalnız qazanıla bilər. Və görünən odur ki, Bakı bu statusu artıq qazanıb.