USAID-in sonu: yalan və şər maşını çökdü, yoxsa "diriliş"ə hazırlaşır?

Müəllif: Elçin Alıoğlu

Mənbə: Trend

Amerika öz xarici təsir mexanizmlərini təftiş edir. 60 ildən çox mövcud olmuş "beynəlxalq humanitar yardım nəhəngi" - USAID gözlənilmədən hədəfə çevrildi. Donald Trampın yeni prezidentlik dövrü qəti addımlarla başladı: agentliyin ləğvi, milyardlarla dollarlıq sxemlərin çöküşü və qloballaşma tərəfdarlarının panikası. Bu dəfə "Vaşinqton bataqlığının qurudulması" sadəcə ritorika deyil, konkret addımlarla həyata keçirilir.

Onilliklər boyu dünya üzrə humanitar yardım adı altında milyardlarla dollar səpələyən Amerika Birləşmiş Ştatları indi öz sistemini çökdürür. Donald Tramp və İlon Mask ABŞ-ın ən nüfuzlu agentliklərindən biri olan USAID-i tarixin arxivinə göndərir. Uzun illər fəaliyyəti "xeyriyyəçilik" adı ilə ört-basdır edilən bu təşkilatın əməllərinə gorə indi açıq şəkildə öz adını alır: "Cinayətkar qurum" və "Radikalların yuvası".

USAID-in ləğvi sadəcə bir islahat deyil. Bu, onilliklər boyunca humanitar yardım pərdəsi altında xaos yayan Amerikanın "yumşaq güc" siyasətinə vurulmuş ölüm hökmüdür. Bəs bu o deməkdirmi ki, ABŞ öz geosiyasi ambisiyalarından imtina edib? Çətin ki. Daha çox bu, ifşa olunmuş bir strukturu daha çevik və ləkəsiz bir mexanizmlə əvəzləmək cəhdinə bənzəyir.

... USAID həmişə "demokratiyanın inkişafı" adı altında Amerikanın maraqlarını irəli sürən bir alət olub. Ağ Evdə nəhayət ki, real vəziyyət barədə açıq danışmağa başlayıblar. Dövlət İdarəçiliyinin Effektivliyi Departamentinə (DOGE) rəhbərlik edən İlon Mask diplomatik ifadələrlə vaxt itirmədi.

"Bu cinayətkar təşkilatdır. Amerikaya nifrət edən radikal marksistlərin ilan yuvasıdır", - deyə Mask bəyan edib və əlavə edib ki, USAID bioloji silahları, o cümlədən COVID-19-un hazırlanmasını maliyyələşdirib.

Bu cür sərt açıqlamalar, hətta Tramp dövrü üçün də olduqca cəsarətli görünürdü. Ardınca real addımlar atıldı. 3 fevral tarixində USAID rəsmi olaraq Dövlət Departamentinin nəzarətinə verildi, rəhbər heyət istefaya göndərildi. Agentliyin veb-saytı ləğv edildi, sosial media hesabları silindi. İşçilərə elektron poçt vasitəsilə bildiriş göndərildi: "İşə gəlməyin". Onilliklər boyu işləyən maşın bir neçə gün ərzində dayanmış oldu.

Sistemin çöküşü, yoxsa yeni bir vitrin?

USAID uzun illər Amerikanın xarici siyasətinin əsas simalarından biri olub və dünya üzrə milyardlarla dolları bölüşdürüb. 2023-cü ildə agentlik 160 ölkədə müxtəlif proqramlara 42,4 milyard dollar, 2024-cü ildə isə 35,4 milyard dollar ayırmışdı. İndi bu maliyyə axını dayandırılıb, bununla yanaşı, dünyanın hər yerindəki minlərlə "hüquq müdafiəçisi" və "aktivist" üçün nəzərdə tutulan qrant sxemləri də iflic vəziyyətinə düşüb.

ABŞ-ın pulları hesabına "rahat həyat"a öyrəşmiş ölkələr artıq nəticələri hiss etməyə başlayıblar. USAID-in ən böyük benefisiarı Ukrayna olub (6,35 milyard dollar), ondan sonra isə İsrail (4,1 milyard dollar), İordaniya (1,3 milyard dollar), Efiopiya (1,2 milyard dollar), Əfqanıstan, Somali və Konqo Demokratik Respublikası gəlir.

BMT-nin baş katibi Antonio Quterreş artıq Trampa çağırış edib ki, ABŞ humanitar yardımını dayandırmasın. Lakin Ağ Ev cavab olaraq rəqəmlər təqdim edib: milyardlarla dollar heç də inkişaf üçün deyil, şübhəli və absurd layihələrə xərclənirdi.

Milyonlar mənasız layihələrə və radikalizmə xərclənirdi

Budur, USAID-in Amerika vergi ödəyicilərinin pullarını hara xərclədiyinə dair kiçik bir siyahı:

• 6 milyon dollar - Misirdə turizmin inkişafına
• 2,5 milyon dollar - Vyetnamda elektromobil istehsalına
• 2 milyon dollar - Qvatemalada LGBT aktivizminin maliyyələşdirilməsinə
• 1,5 milyon dollar - Serbiyada "inklyuzivliyin" təşviqinə
• 70 min dollar - İrlandiyada "müxtəliflik" haqqında müzikllərin səhnələşdirilməsinə
• 47 min dollar - Kolumbiyada transgender operasının nümayişinə

Bu, yalnız görünən hissədir. Ağ Evin məlumatına görə, USAID eyni zamanda "terror təşkilatı" kimi tanınan bəzi qrupları maliyyələşdirib, Uhan şəhərində virusoloji araşdırmalara dəstək verib və hətta Əfqanıstanda tiryək istehsalçılarına vəsait ayırıb.

Tramp bunu "radikal lunatizm" adlandırdı. ABŞ vətəndaşları isə bu rəqəmləri gördükdən sonra buna etiraz etmək üçün əsas tapmadılar.

USAID-in bağlanması təkcə BMT-ni və ABŞ-ın Avropadakı müttəfiqlərini deyil, həm də Pekin və Moskvanı narahat etdi. Çində və Rusiyada bu addımı maraqla qarşıladılar. Çin uzun illər ərzində inkişaf etməkdə olan ölkələrə ABŞ təsirinə alternativ təklif edirdi və indi onun qarşısında heç bir maneə yoxdur.

"Vaşinqton Çinə gözlənilməz bir hədiyyə təqdim etdi", - deyə analitiklər qeyd edirlər.

USAID hazırkı formatında özünü tamamilə gözdən salmışdı. Lakin bir neçə ay keçəcək və agentlik fərqli bir ad altında yenidən peyda olacaq.

Tramp uzun illər sınaqdan çıxmış təsir alətini tamamilə məhv etməyəcək. Yəqin ki, sadəcə adı və rəhbərliyi dəyişəcək və sistem yenidən işləməyə başlayacaq.

Qlobal Yenidənqurma, yoxsa Yeni Bir Dövrə Qədər Fasilə?

USAID-in ləğvi Tramp komandasının rəmzi və əlamətdar qələbəsidir. Bu, ABŞ-ın "demokratiyanı" qeydsiz-şərtsiz maliyyələşdirməsinin sonu deməkdir. Lakin əgər bu, sadəcə adın və brendin dəyişdirilməsi ilə yekunlaşacaqsa, o zaman hələlik sevinmək üçün səbəb yoxdur.

ABŞ dünyada öz maraqlarını irəlilətməkdən imtina etməyəcək. Sual yalnız bundan ibarətdir ki, USAID-i hansı yeni alət əvəz edəcək? Bu, elə bir agentlik olacaqmı ki, onun fəaliyyəti bu qədər asanlıqla ifşa oluna bilməsin? Yoxsa ABŞ daha gizli metodlara keçəcək?

Bu an üçün tək bir şey aydındır: ABŞ-ın dünya boyu milyardlar səpələməsi dövrü başa çatıb. İndi bütün dünya bunun nəticələrinin nələr olacağını izləyir.

ABŞ artıq "rəngli inqilabları" və şübhəli layihələri "dünya rifahı" adı altında maliyyələşdirməyəcək. Ən azından Tramp administrasiyasının rəsmi mövqeyi belə səslənir. 3 fevral tarixində USAID Dövlət Departamentinin xarici nəzarətinə verildi, rəhbərliyi işdən çıxarıldı.

Ağ Ev bu sərt tədbirləri genişmiqyaslı korrupsiya, mənimsəmə və vergi ödəyicilərinin pulları ilə həyata keçirilən fırıldaqçılıqla izah edir. Trampın sözləri olduqca kəskin idi: "USAID-in rəhbərliyində radikal lunatiklər oturub."

Mask isə agentliyi "marksistlərin yuvası" adlandırır və onun virusoloji laboratoriyalarla, bioloji silah tədqiqatları və hətta Əfqanıstandakı narkotik ticarəti ilə əlaqələrini ifşa edir.

"Humanitar yardım" mifinin dağılması

USAID-in milyardlarını almağa alışmış ölkələr bu gün ciddi şok yaşayırlar. 2023-cü ildə agentlik dünya üzrə 42,4 milyard dollar vəsait ayırmışdı, 2024-cü ildə isə 35,4 milyard dollar xərcləmək planlaşdırılırdı. Ukrayna, İsrail, İordaniya, Efiopiya, Əfqanıstan, Somali və digər onlarla ölkə indi yeni maliyyə mənbələri axtarmağa məcburdur.

BMT baş katibi Antonio Quterreş artıq Trampa müraciət edərək "həyati əhəmiyyət daşıyan yardımı" dayandırmamağa çağırıb. Lakin onun çağırışları yeni ifşalar fonunda itib-batır.

USAID-in bağlanması dünya siyasətində qüvvələr balansını köklü şəkildə dəyişə bilər. ABŞ-ın pulları olmadan bir çox ölkələr çətin vəziyyətə düşəcək, hökumətləri isə yeni sponsorlar axtarmağa məcbur olacaq.

Ekspertlər artıq proqnoz verirlər ki, boşalan yeri dərhal Çin dolduracaq. Pekin uzun illərdir ki, Afrikada, Latın Amerikasında və Asiyada təsirini genişləndirməyə çalışırdı. İndi isə, ABŞ-ın birbaşa rəqibi olmadığı bir şəraitdə, Çin inkişaf etməkdə olan ölkələrin tək liderinə çevrilmək şansını əldə edir.

"Vaşinqton Çinə gözlənilməz bir hədiyyə təqdim etdi", - deyə analitiklər bildirirlər.

Öz növbəsində Rusiya da bu situasiyadan faydalanmağa çalışacaq. USAID Rusiyadan hələ 2012-ci ildə çıxarılmışdı, çünki agentlik əsasən Rusiya müxalifətinə, qeyri-hökumət təşkilatlarına və media layihələrinə dəstək verirdi. İndi isə ABŞ öz əli ilə bu təsir alətini məhv edir.

Tramp və Maskın səs-küylü açıqlamalarına baxmayaraq, bir çox analitiklər USAID-in tamamilə ləğv olunacağına inanmırlar.

USAID özünü diskredit edib, lakin bir neçə ay sonra başqa bir adla yenidən peyda olacaq. Tramp bu qədər sınaqdan keçmiş təsir alətini birdəfəlik məhv etməz. Çox güman ki, sadəcə ad və rəhbərlik dəyişdiriləcək.

Hər nə olursa olsun, ABŞ-ın "yumşaq güc" aləti kimi milyardlarla dollar xərcləmək dövrü başa çatır. Lakin Vaşinqtonun qlobal proseslərə təsir alətlərindən imtina etməsi çox az ehtimal olunan bir ssenaridir.

Əsas sual budur: USAID-in yerini nə tutacaq və bu, nə qədər gizli şəkildə həyata keçiriləcək?

USAID-in sadəcə bir xeyriyyə təşkilatı olması barədə mif faktların ağırlığı altında çökdü. Hələ keçmiş MKİ direktoru Con Cilligan açıq etiraf etmişdi:

"USAID başdan-ayağa MKİ agentləri ilə dolu idi, məqsəd isə bu şəxsləri bütün fəaliyyət sahələrinə yerləşdirmək idi."

İndi isə, milyardlarla dollarlıq gizli əməliyyat maşınına çevrilmiş bu struktur tarixə qarışır. Daha dəqiq desək, kölgəyə çəkilir.

USAID özünü o qədər ifşa edib ki, artıq "yumşaq güc" aləti kimi yox, rejimlərin devrilməsinə yönəlmiş maliyyə maşını kimi görünür. ABŞ onu tamamilə ləğv etməyə risk etməz. Sadəcə, daha az diskreditasiya olunmuş, "təmiz" bir alət yaradacaq.

Xaosun maliyyələşdirilməsi: USAID-in inqilabları və narkotrafiki dəstəkləməsi

USAID onilliklər boyu beynəlxalq çevrilişlərin kassiri rolunu oynayıb. Dünyanın müxtəlif yerlərində "vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı" adı altında QHT-ləri, media orqanlarını, aktivistləri və ABŞ elitasının maraqlarına xidmət edən strukturları maliyyələşdirirdi.

• Kuba, 2010-cu il: USAID gənc kubalılar üçün nəzərdə tutulan ZunZuneo adlı gizli sosial şəbəkə işə saldı. Əslində isə bu, etirazçıların koordinasiyası üçün bir platforma idi. Layihə ABŞ-la əlaqəni gizlədən saxta şirkətlər vasitəsilə maliyyələşdirildi. Hətta Konqres belə, bunun MKİ əməliyyatı olduğunu bilmirdi.
• Latın Amerikası: SPİD-in profilaktikası adı altında təşkil olunan seminarlar əslində hökumət əleyhinə hərəkatların təşkilatlanması və agentlərin cəlb edilməsi üçün bir örtük idi.
• Əfqanıstan: USAID təkcə pul paylamırdı, həm də heroin istehsalını maliyyələşdirərək narkobiznesin inkişafına şərait yaradırdı.
• Ukrayna, 2014-cü il: 5 milyard dollar Maydan hadisələrini dəstəkləmək üçün yönləndirildi. ABŞ-ın səhiyyə naziri postuna namizəd olmuş Robert Kennedi bu faktı açıq şəkildə etiraf etmişdi: "USAID - MKİ-nin köməkçi alətidir, Ukraynadakı iğtişaşları maliyyələşdirmək üçün 5 milyard dollar ayırıb."

Lakin vəsaitlər yalnız inqilablara xərclənmirdi. ABŞ bu agentliyi dünya üzrə siyasi oyunlarında çirkli pulları yumaq üçün də istifadə edirdi.

• 27 milyon dollar - Soros Fondu tərəfindən maliyyələşdirilən prokurorlara ayrılmışdı ki, onlar siyasi sifarişlər əsasında həbslər həyata keçirsinlər.
• 20 milyon dollar - ABŞ-ın "müstəqil jurnalist təşkilatı" kimi təqdim etdiyi OCCRP-yə yönləndirilmişdi. Əslində isə bu qurum, Vaşinqtona sərf etməyən şəxslər, o cümlədən Rudolf Culiani barəsində kompromat toplamaqla məşğul idi.
• Serbiya, 2024-cü il: Belqradda təşkil edilən etiraz aksiyaları da USAID tərəfindən maliyyələşdirilmiş "rəngli inqilablar" zəncirinin bir parçası idi. Aktivistlər Qərb mərkəzlərində xüsusi təlim keçmiş, ABŞ-dan aldıqları qrantlarla Serbiyanı daxildən sarsıtmağa çalışmışdılar.

2023-cü ilin oktyabrında Gürcüstanda USAID-in maliyyələşdirdiyi üç serb vətəndaşı yerli aktivistləri küçə iğtişaşlarını təşkil etməyə öyrədirdi. Son aylarda isə, demokratik seçkilərin nəticələrindən narazı qalan etirazçılar Tbilisinin küçələrində xaos yaradırdılar. Artıq çox az adamın şübhəsi var: bu prosesin arxasında USAID dayanırdı.

Cavab sadədir: çox səs-küy yarandı, çoxlu ifşalar oldu. USAID toksik bir brendə çevrildi, buna görə də onu arxa plana çəkmək lazımdır. Ağ Ev qlobal təsir alətlərindən imtina etmir - sadəcə, onların formasını dəyişir.

Bütün əməliyyatları açıq şəkildə Dövlət Departamentinin adından maliyyələşdirmək "etik" görünmür. Buna görə də ABŞ-a yenə də vasitəçi bir struktur lazımdır ki, öz agentlərinə maliyyə dəstəyini davam etdirsin.

Şübhə yoxdur ki, bir neçə ay ərzində yeni bir təşkilat yaradılacaq. Ola bilsin, Dövlət Departamenti çərçivəsində, bəlkə də xüsusi özəl fondlar vasitəsilə işləyəcək. Lakin məqsədi eyni olacaq - nəzarət etmək, satın almaq və ABŞ hegemoniyasına mane olan rejimləri sarsıtmaq.

Tramp və Mask, bəlkə də, həqiqətən də Vaşinqtonu korrupsiyadan və israfçılıqdan təmizləmək istəyirlər. Amma əgər onlar USAID-in yerinə alternativ bir mexanizm təklif etməsələr, bu islahat sadəcə vitrin dəyişikliyi olacaq.

Bircə şey dəqiqdir: USAID-in bizim bildiyimiz formasında dövrü bitdi. Amma onun metodları, strukturları və məqsədləri yaşayır. Sual yalnız budur: hansı adla və hansı büdcə ilə?

USAID: Qlobal xaos, dezinformasiya və hibrid təhdid fabriki

USAID, onilliklər boyu humanitar yardım və inkişaf şüarlarının arxasında gizlənərək, əslində Vaşinqtonun geosiyasi müharibələrdə istifadə etdiyi bir silah idi. Bu təşkilatın bağlanması sadəcə Qərbin təsir şəbəkəsinə vurulan zərbə deyil - bu, gizli manipulyasiya sisteminin çöküşüdür.

USAID-in əsas funksiyalarından biri "müstəqil" media və QHT-ləri maliyyələşdirməkdən əlavə, Vaşinqtonun maraqlarına uyğun yalan narrativlər yaratmaq və yaymaq olub.

Azərbaycanda agentliyin təsiri təkcə aktivistlərin və təşkilatların satın alınması ilə məhdudlaşmırdı. Böyük dezinformasiya kampaniyalarının maliyyələşdirilməsi də USAID-in əsas fəaliyyət istiqamətlərindən biri idi.

Buna bariz nümunə "Qarabağda guya etnik təmizləmə aparıldığı" barədə saxta məlumatların yayılması oldu. Bu narrativin memarı isə USAID-in 19-cu rəhbəri Samanta Pauer idi.

USAID, erməni təbliğatını açıq şəkildə maliyyələşdirir və dəstəkləyirdi. Halbuki, 90-cı illərdə Ermənistandan və işğal olunmuş ərazilərdən qovulan 1 milyondan çox azərbaycanlının məruz qaldığı əsl etnik təmizliyi tamamilə görməzdən gəlirdi. Lakin Vaşinqton üçün tarixi həqiqətlər heç bir əhəmiyyət kəsb etmirdi.

USAID-in Azərbaycana qarşı təzyiqləri təsadüfi deyildi. Bu, ABŞ-ın qaydalarına tabe olmaq istəməyən müstəqil dövlətləri zəiflətməyə yönəlmiş məqsədyönlü strategiyanın bir hissəsi idi.

Bakı dəfələrlə USAID tərəfindən maliyyələşdirilən beynəlxalq dezinformasiya kampaniyalarının hədəfinə çevrilib.

İdeoloji manipulyasiyalar, faktların təhrif olunması, süni etiraz hərəkatları yaratmaq cəhdləri, siyasi institutlara təzyiq, qərəzli mediaya sponsorluq etmək - bunların hamısı illər boyu USAID-in arsenalının əsas alətlərindən biri olub.

Lakin bütün bu cəhdlərə baxmayaraq, Azərbaycan öz suverenliyini qoruyub saxladı. Ölkənin müstəqil xarici siyasəti Vaşinqtonda gözlənildiyindən qat-qat davamlı oldu.

Bugünkü USAID-in ləğvi sübut edir ki, onilliklər boyu qlobal prosesləri manipulyasiya edən qüvvələr özləri məğlubiyyətə uğrayıblar.

Azərbaycan USAID-in bütün müdaxilə cəhdlərinə qarşı dayandı və onları tam iflasa uğratdı.

Bu, bütün dünyaya müstəqilliyin nə satın alındığını, nə də Qərb qrantları ilə ələ keçirildiyini sübut etdi.

USAID artıq tarixə qarışır. Lakin Bakıda bu qurumun hansı çirkin metodlardan istifadə etdiyini unutmurlar.

Ən vacibi isə budur ki, Azərbaycan sübut etdi - Qərbin ən incə təzyiq və təsir mexanizmləri belə onun suverenliyini sarsıda bilməz.

Bu gün Azərbaycan qətiyyətlə öz yolunda irəliləyir. USAID isə siyasi tullantılar qutusuna atılmış növbəti təsir alətidir.