ABŞ Ermənistanı müharibəyə hazırlaşdırır?

Müəllif: Elçin Alıoğlu

Mənbə: Trend

Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi Edvard Asryan ABŞ-də işgüzar səfərdə olub. Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin məlumatına əsasən, E.Asryanın səfəri hər il keçirilən silah sərgisinə qatılmaqla əlaqələndirilir, ancaq bu, sadəcə zahiri bir səbəb kimi görünür. Əslində, bu səfəri son illərdə sürətlə inkişaf edən ABŞ-Ermənistan hərbi əməkdaşlığının tərkib hissəsi kimi dəyərləndirmək lazımdır.

E.Asryanın səfəri çərçivəsində o, ABŞ Müdafiə Əməkdaşlığı Agentliyinin direktoru Mayk Miller, ABŞ ordusunun təhlükəsizlik təminatı komandanı, briqada generalı Allen Pepper və müdafiə nazirinin beynəlxalq təhlükəsizlik üzrə müavini Tressa Genov ilə görüşüb. Görüşlərdə Ermənistan və ABŞ arasında davam edən müdafiə əməkdaşlığı, gələcək proqramlar və regional təhlükəsizlik məsələləri müzakirə edilib.

Oktyabrın 16-da Edvard Asryan ABŞ Birləşmiş Qərargah Rəisləri Komitəsinin sədri, general Çarlz Braun ilə görüş keçirib. Tərəflər arasında maraq doğuran məsələlər ətrafında fikir mübadiləsi aparılıb və ABŞ-nin Ermənistana müdafiə sahəsində dəstəyinin davam edəcəyi vurğulanıb. Eyni zamanda, birgə hərbi tədbirlərin davamlılığının təmin olunmasının vacibliyi qeyd edilib. Görüşlərdə regional təhlükəsizlik məsələləri də diqqət mərkəzində olub.

Ermənistanın Qərbə inteqrasiya siyasəti bir müddətdir davam edir. Lakin son iki ildə bu istiqamətdə yeni tendensiya yaranıb - əvvəllər daha çox siyasi və diplomatik əlaqələrə üstünlük verilirdisə, son dövrlərdə hərbi əməkdaşlıq sahəsində böyük irəliləyiş müşahidə olunur.

Vaşinqtonun Cənubi Qafqazda gərginlik yarada biləcək siyasəti regionda stabilliyə xidmət etmir və daha çox yeni hərbi münaqişələrin yaranma ehtimalını artırır.

Son iki il ərzində Ermənistan Müdafiə Nazirliyi və Pentaqon arasında əlaqələr xeyli intensivləşib. Ermənistan ordusunun nümayəndələri vaxtaşırı Pentaqona və ABŞ-nın Avropadakı qüvvələrinin qərargahına səfər edir, yüksək rütbəli amerikalı hərbçilər isə tez-tez İrəvana səfərlər edirlər. Bu əməkdaşlığın əsas məqsədi 44 günlük müharibədə böyük itkilər verən Ermənistan ordusunu NATO standartlarına uyğun olaraq yenidən qurmaqdır. Bu məqsədlə Pentaqon Ermənistan Müdafiə Nazirliyinə öz müşavirini təyin edib. Bu müşavir Pentaqon və ABŞ-nin İrəvandakı səfirliyi ilə sıx əlaqədə çalışır.

Bundan əlavə, son dövrlərdə hərbi təlimlər də müntəzəm hal alıb. Məsələn, iyulun 15-dən 24-dək İrəvan ətrafında keçirilən "Eagle Partner 2024" təlimləri Ermənistan ordusu ABŞ-nin Avropa və Afrika quru qoşunları, eləcə də, Kanzas ştatının Milli Qvardiyasının iştirakı ilə baş tutub. Başlanğıcda təlimlərin məqsədi beynəlxalq sülhməramlı missiyalarda qarşılıqlı fəaliyyətin təkmilləşdirilməsi kimi elan olunsa da, sonradan ABŞ-nin Avropa Komandanlığı nümayəndələri təlimlər zamanı əsgərlərin kütləvi iğtişaşlara qarşı mübarizə üzrə hazırlandığını açıqlayıb.

Bu təlimlərdən əvvəl ABŞ Dövlət katibinin köməkçisi Ceyms O-Brayen bildirib ki, Vaşinqton Ermənistan ilə hərbi və təhlükəsizlik sahələrində əməkdaşlığı dərinləşdirməyə hazırdır.

ABŞ açıq şəkildə bəyan edir ki, Ermənistanın bu sahələrdə dəstəklənməsi Rusiyanın regionda təsirini zəiflətmək məqsədi daşıyır. Son iki il ərzində Pentaqon ilə Ermənistan Müdafiə Nazirliyi arasında əlaqələr əhəmiyyətli dərəcədə güclənib.

Hələlik ABŞ-nin müdafiə şirkətlərinin Ermənistan ilə birbaşa silah tədarükü üzrə müqavilələr imzaladığına dair açıq mənbələrdə təsdiqedici məlumatlar yoxdur. Amma ekspertlər hesab edirlər ki, ABŞ-nin dəstəyi yalnız birgə təlimlərin keçirilməsi və ya Ermənistan hərbçiləri üçün tədris kurslarının təşkili ilə məhdudlaşmır. Əslində, bu əməkdaşlıq daha dərin xarakter daşıyır və məqsəd Ermənistanı Cənubi Qafqazda ABŞ-nin hərbi-siyasi dayaq nöqtəsinə çevirməkdir.

Vaşinqtonun bu regionda sərhəd xətlərini yaratmağa yönələn siyasəti, stabilliyi təmin etmir, əksinə, yeni münaqişələrin meydana çıxma ehtimalını gücləndirir. Bu vəziyyət, təbii olaraq, Bakı və Moskvanın narahatlığına səbəb olur, çünki bu siyasət hər iki ölkənin maraqlarına ciddi təhdid kimi qəbul edilir. Hərçənd ki, bu prosesdə tərəflər fərqli maraqlar və məqsədlərlə hərəkət edirlər.

ABŞ və Ermənistan arasında hərbi-texniki əməkdaşlıq mövzusu son illərdə getdikcə daha çox diqqət cəlb edir. Bu əməkdaşlıq təkcə siyasi və iqtisadi çərçivədə deyil, həm də strateji hərbi sahədə önəmli məqamlara malikdir. Son illərdə ABŞ-nin Ermənistana hərbi yardım etməsi və Ermənistan ordusunun modernləşdirilməsindəki rolu Qafqaz regionunda ciddi strateji dəyişikliklərə səbəb olub. Bu məqalədə ABŞ-nin Ermənistana verdiyi hərbi dəstək, onun texniki təchizatı və bu əməkdaşlığın geosiyasi nəticələri ətraflı şəkildə araşdırılacaq.

ABŞ və Ermənistan arasındakı hərbi-texniki əməkdaşlıq 1990-cı illərdən, Ermənistanın müstəqillik qazanmasından qısa müddət sonra başlamışdır. Başlanğıcda bu əməkdaşlıq daha çox sülh missiyaları və humanitar yardım çərçivəsində olub. Ancaq son onilliklərdə ABŞ-nin Ermənistana hərbi yardımları, o cümlədən, maliyyə dəstəyi və texniki avadanlıq tədarükü xeyli artıb.

ABŞ hərbi yardımları çərçivəsində Ermənistan ordusunu modernləşdirməyə və onun NATO standartlarına uyğunlaşdırmağa çalışır. Məsələn, 2021-ci ildə ABŞ Müdafiə Nazirliyi Ermənistan ordusuna təlim proqramları, texniki məsləhət xidmətləri və müasir hərbi avadanlıq təmin etmək üçün 35 milyon dollar həcmində maliyyə ayırıb. Bununla yanaşı, 2022-ci ildə ABŞ-nin Ermənistandakı səfiri Linn Treysi bəyan etmişdi ki, "ABŞ Ermənistanda regional sabitliyin təmin olunmasına böyük maraq göstərir və bu baxımdan Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə dəstək vacibdir."

ABŞ-nin Ermənistana hərbi dəstəyi aşağıdakı istiqamətlərdə həyata keçirilir:

Texniki təchizat: ABŞ Ermənistana müasir hərbi texnika və silah sistemləri göndərir. Bu silah sistemlərinə əsasən rabitə vasitələri, müdafiə texnikaları və elektron kəşfiyyat sistemləri daxildir.

Təlimlər: ABŞ hərbçiləri Ermənistan ordusu ilə birgə təlimlər keçirir. Bu təlimlərdə NATO standartlarına uyğun döyüş və müdafiə taktikaları öyrədilir.

Maliyyə dəstəyi: ABŞ Konqresi tərəfindən Ermənistan üçün hər il müəyyən maliyyə yardımları ayrılır. Məsələn, 2023-cü ildə Ermənistan üçün ayrılan maliyyə yardımı 45 milyon dollar təşkil edib.

ABŞ hökuməti bu yardımları əsaslandıraraq qeyd edir ki, Ermənistanın hərbi gücləndirilməsi regionda balansın qorunması və sülhün təmin olunması üçün vacibdir. Bu yanaşma xüsusilə Cənubi Qafqazda davam edən gərginliklər fonunda əhəmiyyət qazanır.

Müxtəlif ekspertlər ABŞ-nin Ermənistana hərbi dəstəyini müxtəlif cür qiymətləndirirlər. Məsələn, politoloq Riçard Kirakosyan ABŞ-Ermənistan hərbi əməkdaşlığını "strateji tərəfdaşlıq" adlandıraraq qeyd edir ki, "Ermənistan ABŞ üçün Cənubi Qafqazda strateji məntəqədir, bu regionda ABŞ-nin maraqları və təsiri artır.

"Eyni zamanda, Ermənistanın keçmiş müdafiə naziri David Tonoyan bildirib ki, "ABŞ-la əməkdaşlıq Ermənistan ordusunun modernləşdirilməsi və regionda təhlükəsizliyin təmin olunmasında vacib addımdır".

ABŞ ilə Ermənistan arasındakı hərbi əməkdaşlıq fonunda Ermənistanın digər ölkələrlə, xüsusilə Rusiya və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) ilə iqtisadi əlaqələri də diqqətəlayiqdir. 2024-cü ilin ilk 8 ayında Ermənistanın Rusiya ilə ticarət dövriyyəsi iki dəfə artaraq 9 milyard dollara çatıb. Fəqət bu müddətdə Ermənistanın Rusiyaya ixracı 19.5% azalaraq 1.9 milyard dollara düşüb, Rusiyadan idxal isə 3.6 dəfə artaraq 7.2 milyard dollara çatıb. Bu rəqəmlər göstərir ki, Ermənistan Rusiya ilə güclü ticarət əlaqələrini saxlayır, lakin Rusiya ilə ticarət balansında ciddi qeyri-bərabərlik yaranıb.

Eyni zamanda, Ermənistanın BƏƏ ilə ticarət dövriyyəsi 2024-cü ilin yanvar-avqust aylarında 6.8 dəfə artaraq 4.35 milyard dollara çatıb. Burada əsas diqqətəlayiq məqam ondan ibarətdir ki, Ermənistanın BƏƏ-yə ixracı 4.31 milyard dollar təşkil edib, idxal isə cəmi 304 milyon dollar olub. Bu göstərici Ermənistandan BƏƏ-yə ixrac edilən məhsulların, xüsusilə qiymətli metalların (qızıl və almaz) əhəmiyyətli olduğunu ortaya qoyur.

Rusiyanın almaz sektoru Qərbin sanksiyalarından kənarda qaldığı müddətdə Ermənistan bu sektorda əsas tranzit ölkələrdən birinə çevrilib. 2023-cü ildə Rusiyadan almaz ixracı 3.7 milyard dollar təşkil edib ki, bunun da 30%-i BƏƏ-nin payına düşüb. Ermənistanda bu dövrdə Rusiyanın almaz ixracının "ötürmə" nöqtəsi kimi çıxış etməsi, ABŞ və Avropa İttifaqının sanksiyalarından yayınmaq üçün yeni bir ticarət marşrutunu formalaşdırıb. Bu marşrut Ermənistana həm iqtisadi, həm də strateji üstünlük təmin edib.

ABŞ-ın Ermənistana hərbi yardım etməsi və Ermənistan ordusunun modernləşdirilməsi ABŞ-nin Qafqaz regionundakı maraqlarını artırır və burada strateji balansı yenidən qurur. Eyni zamanda, Ermənistanın Rusiya və BƏƏ ilə genişlənən iqtisadi əlaqələri göstərir ki, Ermənistan öz ticarət tərəfdaşları ilə hərbi əməkdaşlıq çərçivəsində müxtəlif maraqlara xidmət edir. Bu vəziyyət həm Ermənistanın daxili siyasətinə, həm də regionun geosiyasi dinamikasına əhəmiyyətli təsir göstərir.